Diagnoza anoreksji

Anoreksja (anoreksja nervosa, jadłowstręt psychiczny) to jedno z psychosomatycznych zaburzeń odżywiania, które polega na obsesyjnej kontroli wagi i sylwetki. Chory subiektywnie postrzega masę swojego ciała jako zbyt dużą  (niezależnie od stanu faktycznego) i zaczyna bardzo mocno skupiać się na chęci zrzucenia kilogramów, doborze żywności, kwestii posiłków. Może także obsesyjnie ćwiczyć, sięgać po leki odwadniające czy przeczyszczające.  Efektem jest drastyczny spadek wagi, niedostarczanie składników odżywczych potrzebnych do normalnego funkcjonowania i wyniszczenie organizmu.

Jednocześnie chory często całkowicie zmienia swoje codzienne funkcjonowanie, przestaje interesować się sprawami, które dotychczas były dla niego ważne. Anoreksji mogą towarzyszyć zaburzenia lękowe, ogromny stres i inne dolegliwości o podłożu psychicznym. Jest to niezwykle złożone zaburzenie dotyczące sfery ciała i psychiki, które może doprowadzić do utraty zdrowia lub nawet życia, dlatego bardzo ważna jest możliwie jak najwcześniejsza diagnoza anoreksji i podjęcie leczenia.

Podejrzewasz anoreksję u kogoś ze swoich bliskich? Ośrodek Terapii Uzależnień Kobiet im. Matki Teresy z Kalkuty w Międzyrzeczu Górnym zapewnia diagnostykę i profesjonalny proces  terapeutyczny. Poznaj naszą kadrę terapeutyczną, metody, które wykorzystujemy w codziennej pracy i pomóż sobie lub bliskiej Ci osobie odzyskać kontrolę nad ciałem oraz duchem.

Spis treści

Rodzaje anoreksji

W literaturze medycznej występują 2 podstawowe typy anoreksji:

• anoreksja restrykcyjna – chory drastycznie zmniejsza ilość przyjmowanych pokarmów lub nawet całkowicie się głodzi. Jednocześnie ma zaburzony obraz swojego ciała, ignoruje również groźne skutki zdrowotne, które wynikają z szybkiego spadku wagi. Bardzo często osoba borykająca się z tym typem anoreksji je posiłki w samotności, ukrywa swój problem przed najbliższymi i kłamie na temat ilości spożywanych pokarmów,
• anoreksja bulimiczna (znana także jako typ żarłoczno-przeczyszczający) – okresy drastycznego zmniejszania racji żywnościowych i głodzenia się przeplatają się z epizodami nadmiernego przejadania się z równoczesnym przyjmowaniem środków przeczyszczających lub prowokowaniem wymiotów.

Przyczyny anoreksji

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD 10 anoreksja (F50. 0) to zaburzenie psychosomatyczne polegające na celowej utracie masy ciała pacjenta i podtrzymywaniu tego spadku (bez względu na konsekwencje zdrowotne, psychiczne i społeczne wynikające z obsesyjnego kontrolowania jedzenia).

Przyczyny powstawania tego zaburzenia często leżą w dzieciństwie, przeżytych traumach, obciążeniach genetycznych i środowiskowych.

Anoreksja – objawy

Szybka diagnoza anoreksji jest bardzo ważna, ponieważ pozwala podjąć leczenie jeszcze zanim organizm zostanie całkowicie wycieńczony przez brak składników odżywczych, a wyniki badań drastycznie się pogorszą.

Podejrzenie anoreksji sugeruje nadmierne skupienie się danej osoby na odżywianiu i utrzymaniu niskiej wagi ciała. Pierwsze objawy mogące świadczyć o zaburzeniu to:

• restrykcyjne zmniejszenie racji żywnościowych – chory je dużo mniej niż dotychczas lub całkowicie unika wspólnych posiłków,
• głodówki lub monotonna dieta (np. same sałatki),
• mordercze treningi,
• sięganie po środki odwadniające lub przeczyszczające.

Obawiasz się, że Ciebie lub bliską Ci osobę mogła dotknąć anoreksja? Jak rozpoznać to zaburzenie? Należy zwrócić uwagę na niepokojące symptomy ze strony ciała i psychiki.

Objawy anoreksji ze strony ciała to przede wszystkim:

• szybki spadek wagi,
• wychudzenie – na ciele chorych widocznie odznaczają się wystające kości,
• nadwrażliwość na zimno – osoby z anoreksją bardzo szybko marzną, mają duże problemy z zimnymi dłońmi i stopami,
• pogorszenie stanu skóry – staje się blada i przesuszona, może się również łuszczyć,
• na całym ciele może pojawić się widoczny meszek,
• pojawienie się niedoborów pokarmowych i mineralnych (ich widocznym efektem mogą stać się obrzęki).

Objawy anoreksji ze strony układu krążenia:

• hipotensja – niskie ciśnienie tętnicze,
• kołatanie serca,
• bradykardia – wolniejsza akcja serca,
• niewydolność serca.

Objawy anoreksji ze strony układu pokarmowego:

• zaparcia,
• zwolnienie pracy jelit,
• wzdęcia,
• odbijanie się po posiłkach.
• Objawy anoreksji ze strony układu nerwowego:
• apatia i brak energii,
• omdlenia,
• zaburzenia koncentracji, pogorszenie pamięci i trudności w nauce.

U kobiet cierpiących na anoreksję bardzo często pojawiają się zaburzenia hormonalne. Ich efektem może stać się:

• wtórny zanik miesiączki,
• osłabienie siły mięśni i zaniki mięśniowe,
• bóle kości,
• osteoporoza.

Diagnoza anoreksji – jak rozpoznać?

Jak rozpoznać anoreksję? Szybki spadek masy ciała i nadmierne skoncentrowanie na unikaniu jedzenia to sygnały ostrzegawcze, które mogą świadczyć, że ktoś z Twoich bliskich cierpi na anoreksję.

Diagnoza anoreksji w gabinecie lekarskim stawiana jest na podstawie szczegółowego wywiadu oraz określenia występowania objawów ze strony ciała i psychiki. Lekarz bierze pod uwagę kryteria anoreksji oraz wyklucza inne schorzenia, które mogły doprowadzić do szybkiej utraty masy ciała.

Chodzi tutaj m.in. o: nadczynność tarczycy, cukrzycę typu 1, niedoczynność przysadki, niewydolność kory nadnerczy, zaburzenia podwzgórzowe czy choroby układu pokarmowego upośledzające wchłanianie składników odżywczych z przyjmowanych pokarmów.

Diagnoza anoreksji jest stawiana na podstawie:

• pomiarów i wyliczania wskaźnika masy ciała – gdy wynosi on poniżej 18,5 kg/m2 (jest to I stopień przewlekłego niedoboru energii),
• utraty wagi ponad 15% w stosunku do wagi prawidłowej (następująca z powodu unikania posiłków),
• zaburzeń endokrynnych (u kobiet następuje zanik miesiączki, ale sytuacja ta nie dotyczy m.in. pań przyjmujących hormonalne tabletki antykoncepcyjne),
• zaburzeń w samoocenie swojego wyglądu – osoby chorujące na anoreksję postrzegają się jako otyłe, obawiają się przybrania  na wadze pomimo tego, że obiektywnie mają znaczną niedowagę.

U dorosłych stopień niedożywienia jest oceniany na podstawie wskaźnika BMI, a u dzieci i nastolatków do 18. roku życia w oparciu o siatkę centylową (poniżej 5 centyli). Wartości te pozwalają lekarzowi zdiagnozować zanik tkanki tłuszczowej, który graniczy z wyniszczeniem organizmu.

Leczenie anoreksji w naszym ośrodku

Założenia teoretyczne programu ośrodka w obszarze pracy z osobami przejawiającymi zaburzenia odżywiania opierają się na rozumieniu tych problemów jako rodzaju uzależnienia od czynności, w tym uzależnienia od jedzenia (food eddiction).

Jest to perspektywa dająca skuteczne formy pomocy terapeutycznej, sprawdzone na gruncie terapii uzależnień. Opiera się ona na licznych badaniach naukowych. W literaturze przedmiotu znajdziemy  ponad 1 550 000 publikacji naukowych przyjmujących takie rozumienie. Są to wiodące czasopisma medyczne.

Na gruncie polskim podejście to jest prezentowane m.in. w czasopiśmie „Psychiatria”, „Świat problemów” i wielu innych.

Założenia wynikające z badań:

• rozumienie zaburzeń odżywiania w kontekście diagnozy terapeutycznej jako uzależnienia od jedzenia (food eddiction),  objawiającego się obsesyjnym lękiem przed jedzeniem oraz obsesyjnym  zaabsorbowaniem jedzeniem, brakiem kontroli nad jedzeniem i próbami obsesyjnej kontroli spożywanych pokarmów, pogorszeniem funkcjonowania w sferze emocjonalnej i społecznej,

• niezadowolenie z własnego ciała oraz konieczność stosowania ograniczeń żywieniowych sprzyjają doświadczaniu własnej osoby jako tej, która jest niezdolna do kontroli własnych popędów i nawyków,
• osoby zaburzeniami odżywiania gorzej radzą sobie z problemami życiowymi poprzez regulowanie nastroju za pomocą jedzenia oraz charakteryzują się niższym poczuciem własnej wartości i skuteczności
• wśród czynników psychologicznych ważną rolę pełni mechanizm samoregulacji, a także cechy osobowości, przekonania i oczekiwania jednostki, doznawany stres i silne emocje. Sięganie po jedzenie w chwilach niepokoju, pogorszenia samopoczucia, stresu oraz przeżywania nie tylko przykrych stanów znacząco przypomina nałogowe regulowanie emocji poprzez alkohol
• nawracające objadanie się przypomina powrót do nałogu u osób palących i uzależnionych od alkoholu
• zarówno czynność jedzenia, jak i określone produkty mogą — dla osoby poszukującej ukojenia i ucieczki od trudnych emocji — stać się metodą radzenia sobie ze stresem i „lekiem” łagodzącym napięcie emocjonalne, chwilowo wpływając na poprawę nastroju. Od wzbudzenia przekonania, że jedzenie odpręża, łagodzi napięcie, uspokaja, już tylko krok do uzależnienia
• sięganie po jedzenie z powodów emocjonalnych może w konsekwencji potęgować nieprzyjemne doznania i pogłębiać złe samopoczucie, przyczyniając się do wzbudzenia błędnego koła naprzemiennego odchudzania się, stosowania restrykcji i objadania się,
• nadmierne myślenie o jedzeniu, wadze i własnym wyglądzie może sprzyjać zniekształceniom poznawczym i utrwalaniu nieadaptacyjnych przekonań.

Zaburzenia odżywienia – psychoterapia

W wielu nurtach zaburzenia odżywiania traktuje się w kontekście zachowań nałogowych, jako uzależnienie od czynności -food eddiction.

Dla tego rodzaju uzależnienia charakterystyczne jest zaabsorbowanie jedzeniem (ważna i integralna część życia osób uzależnionych), któremu podporządkowują inne sfery funkcjonowania. Ponadto, podobnie jak w przypadku innych uzależnień, występuje silne pragnienie lub przymus jedzenia, trudności w kontrolowaniu zachowań jedzeniowych, w tym szczególnie ilości spożywanego pokarmu, konieczność zwiększania jego dawek, zaniedbywanie innych źródeł przyjemności, a także jedzenie pomimo występowania jego szkodliwych następstw.

Uzależnienie od czynności związanej z jedzeniem jest uzależnieniem wieloaspektowym, gdyż dotyczy sposobu przyjmowania pokarmu, ilości jedzenia, jego jakości, częstości przyjmowania posiłków oraz towarzyszących zrachowaniom jedzeniowym myśli i emocji. Patologiczny mechanizm nałogowej regulacji emocji, charakterystyczny dla uzależnienia od alkoholu, występuje również w uzależnieniu od jedzenia. Badania wskazują też na podobieństwo mechanizmów neurobiologicznych i behawioralnych w uzależnieniu od substancji psychoaktywnych oraz np. nadmiernej konsumpcji wysoko przetworzonej żywności i słodyczy.

Anoreksja – do jakiego lekarza się udać?

Do jakiego lekarza udać się z anoreksją? Pierwszym krokiem jest konsultacja z lekarzem rodzinnym. Następnie chory zostaje skierowany do specjalistów. Diagnoza anoreksji oraz jej leczenie wymagają działania interdyscyplinarnego, dlatego bardzo często jest potrzebna pomoc psychoterapeuty, psychiatry oraz psychologa. Wskazane jest także konsultacja z dietetykiem, który specjalizuje się w zaburzeniach odżywiania. Dietetyk pomoże ułożyć prawidłowy plan żywieniowy na czas terapii i podpowie, jak komponować posiłki, aby w małej objętości dostarczyć do organizmu odpowiedniej liczby kalorii oraz potrzebnych składników odżywczych.

Patrząc długofalowo, bardzo ważna jest psychoterapia chorego. Ta bowiem sięga do istoty zaburzeń, diagnozuje ich podłoże psychologiczne i emocjonalne, a nie tylko opiekuje objawy. Terapia żywieniowa połączona z psychoterapią zmniejsza też prawdopodobieństwo, że u chorego wystąpi anoreksja wtórna.

Przebieg anoreksji

Przebieg anoreksji może obejmować jeden rzut lub choroba może przybierać postać przewlekłą z okresami remisji objawów oraz ich nawrotów.

Powikłania anoreksji

Wczesna diagnoza anoreksji oraz jej skuteczne leczenie są bardzo ważne, ponieważ choroba ta powoduje szereg powikłań zdrowotnych oraz problemy natury emocjonalnej i społecznej.

Najczęstszymi powikłaniami są zaburzenia:

• metaboliczne – obniżenie przemiany materii, zaburzenia w poziomie tłuszczów i glukozy, hipotermia, duże ryzyko złamań, nieosiągnięcie prawidłowej masy kostnej u dzieci i dorastających nastolatków,
• dermatologiczne – anoreksji towarzyszy wypadanie włosów, przesuszenie skóry,
• hormonalne – brak miesiączki u kobiet, możliwość niepłodności, spadek poziomu libido,
• kardiologiczne – zaburzenia rytmu serca, bradykardia (stan, w którym serce kurczy się wolniej niż 60 na minutę),
• hematologiczne – leukopenia (obniżona wartość krwinek białych), niedokrwistość, trombocytopenia (małopłytkowość), niskie OB.,
• gastrologiczne – zaparcia, wzdęcia, silny ból brzucha, podwyższone wskaźniki wątrobowe (AST, ALT),
• nerkowe – obniżony poziom potasu (hipokaliemia), kamica nerkowa,
• ze strony ośrodkowego układu nerkowego – agresja, rozdrażnienie, problemy z koncentracją, stany depresyjne, zanik tkanki mózgowej.

Lecznie anoreksji

Leczenie anoreksji to ciężki i długotrwały proces, który wymaga interdyscyplinarnego podejścia.

Konieczna jest współpraca pomiędzy lekarzem internistą (pediatrą w przypadku dzieci) oraz psychiatrą, psychoterapeutą specjalizującym się w zaburzeniach odżywiania oraz psychodietetykiem. Możliwie jak najwcześniejsza diagnoza anoreksji to ważny krok w walce z chorobą, ponieważ anorektyczki bardzo często ukrywają swój problem przed otoczeniem. Może również potrzebna okazać się pomoc kardiologa, ginekologa, gastrologa i innych lekarzy specjalistów (gdy pojawią się objawy ze strony konkretnych układów).

W niektórych przypadkach konieczne może być leczenie szpitalne. Zalecane jest ono przy następujących wskazaniach:

• internistycznych – duża i szybka utrata wagi oraz związane z nią powikłania (zaburzenia w gospodarce elektrolitowej, patologiczne obniżenie stężenia glukozy we krwi, skurcze serca poniżej 60 na minutę, zakażenia),
• konieczności leczenia pozajelitowego,
• psychiatrycznych – ryzyko popełnienia samobójstwa, zaburzenia i choroby psychiczne, ciężkie stany lękowe czy depresyjne.

Przewlekłe leczenie anoreksji powinno łączyć psychoterapię z odpowiednim planem żywieniowym oraz jeśli to konieczne z farmakoterapią.

Diagnoza anoreksji – dlaczego my?

Ośrodek Terapii Uzależnień Kobiet im. Matki Teresy z Kalkuty w Międzyrzeczu Górnym stworzyliśmy specjalnie dla kobiet, które walczą z uzależnieniami i zaburzeniami. W bezpiecznym otoczeniu diagnozujemy anoreksję i prowadzimy kompleksowy program terapeutyczny, który pozwala naszej pacjentce odzyskać równowagę psychiczną i emocjonalną. Serce naszego ośrodka stanowi wykwalifikowany personel (psycholodzy, specjaliści i instruktorzy terapii uzależnień, lekarze internista i psychiatra), który posiada doświadczenie i szeroki zakres wiedzy. Diagnoza anoreksji i program jej leczenia w naszym ośrodku uwzględniają ogromną złożoność tego zaburzenia odżywiania. Pomagamy pacjentkom uświadomić sobie własne potrzeby, deficyty emocjonalne, odzyskać równowagę psychiczną i duchową.

FAQ

Jak rozpoznać anorektyczkę?

Wiele osób obawiających się, że ktoś z ich najbliższych może cierpieć na zaburzenia odżywiania, zastanawia się, jak rozpoznać anorektyczkę. Oprócz dużej utraty wagi i wychudzonej sylwetki z widocznymi zarysami kości, choroba ta powoduje również zmiany na skórze. Staje się ona bledsza, wyraźnie chłodna i przesuszona. Brak witamin i minerałów prowadzi do wypadania włosów, dlatego stają się one wyraźnie przerzedzone. Jednocześnie na całym ciele może pojawić się drobny meszek. Dłonie anorektyczki są chłodne i spocone. Zaawansowana postać choroby może prowadzić do widocznych obrzęków lipoproteinowych na stopach i dłoniach.

Jak diagnozuje się anoreksję?

Diagnoza anoreksji stwierdzana jest podczas badania fizykalnego pokazującego zanik tkanki tłuszczowej. U dorosłych lekarz bierze pod uwagę wskaźnik BMI, a u dzieci siatkę centylową. To pozwala określić I, II lub III stopień niedożywienia (przy pierwszym stopniu nieożywienia wskaźnik masy ciała wynosi poniżej 18,5 kg/m2). Ważne jest wykluczenie innych chorób mogących odpowiadać za niedowagę. Pod uwagę bierze się także objawy fizyczne (zimne dłonie i stopy, blada oraz przesuszona skóra, rzadkie włosy).  Jest to jedynie diagnoza fizyczna problemu, specjalista jakim jest psychoterapeuta diagnozuje podłoże psychiczno-emocjonalne poprzez diagnozę zaburzenia samooceny, emocjonalności pacjenta, przeżyte traumy, relacje domu rodzinnego, jakość relacji społecznych.

Kto może stwierdzić anoreksje?

Anoreksję może stwierdzić lekarz internista, który wykonuje pomiar masy ciała. Podstawą leczenia powinno być po zaopiekowaniu fizycznych objawów, skierowanie chorego na konsultację do  psychoterapeuty i psychodietetyka, oraz jeśli zachodzi konieczność wsparcia farmakologicznego do psychiatry.

Jak sprawdzić czy dziecko ma anoreksje?

Jak rozpoznać anoreksje u dziecka? Zwróć uwagę na dużą i szybką utratę wagi, drastyczne ograniczanie jedzenia (bądź spożywanie posiłków w swoim pokoju) lub monotonną dietę (np. opartą wyłącznie o jabłka czy warzywa). Sygnałem do niepokoju jest także codzienne ważenie się (nawet kilka lub kilkanaście razy), nadmierne skoncentrowanie na wyglądzie zewnętrznym, intensywne ćwiczenia fizyczne. Dziecko cierpiące na anoreksję może mieć również suchą skórę, podkrążone oczy, zimne dłonie i stopy czy problem z nadmiernym wypadaniem włosów.

Od jakiego BMI zaczyna się anoreksja? Anoreksję diagnozuje się u dorosłych, u których wskaźnik BMI wskazuje poniżej 18,5 kg/m2 oraz u dzieci i nastolatków poniżej 18. roku życia, których wskaźnik na siatce centylowej wynosi poniżej 5 centyla. Diagnoza anoreksji następuje jednak dopiero po wykluczeniu innych chorób i zaburzeń, które mogą powodować niedowagę.